Çarşamba

Çarşamba, Karadeniz Bölgesi’nin Orta Karadeniz Bölümü’nde bulunan Samsun iline bağlıdır. Nüfus olarak Samsun’un 3. büyük merkez ilçesidir. Samsun ilinin doğusunda yer alır. Batıda Tekkeköy, doğuda Terme, Güneyde Salıpazarı ve Ayvacık ilçeleriyle çevrilidir. İlçe merkezi Samsun’a 36 km uzaklıktadır. Yeşilırmak’ın Çarşamba Ovası’na çıktığı yer yakınında, ırmağın iki yakasında kurulmuş olan ilçe merkezinin adıdır. Kent yaşamı da bu nedenle hep iki yaka olmuş. Bir tarafta yaşayanlar, doğu yakasına “karşı yaka” daha eskiler “Öte geçe” batı yakasına ise “Beri geçe” demek deyim olmuş.

Çarşamba da Yeşilırmak’ın biriktirdiği bir birikinti ovasıdır. Yeşilırmak, ovayı ikiye bölüyor. Canik Dağları’nın uzantısı olan dağlar, ilçenin güneyinde kalıyor. Canik ormanlarla kaplıdır. Ama ovada, tek ormanlık alan Çaltı Burnu üzerindedir.

Bilinmesi gerekenler

Adını aldığı Çarşamba Ovası’nın verimli topraklarının burada bulunması.
2017 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile büyük ova koruma alanı olması.
Türkiye’nin en büyük 2 akarsuyundan biri olan Yeşilırmak’ın bu ilçeden geçiyor olması.
Ayvacık ilçesinin Çarşamba’dan ayrılması ile dağlık mahallesi kalmamıştır.
Tarihçe
Çarşamba yöresi, MÖ 4000’lerden itibaren bir yerleşim merkezidir ve Hitit-Frig egemenlikleri altında kalmıştır. Grek kaynaklarına göre Bafra ve Terme ile birlikte, Çarşamba ovasında da MÖ VIII. yüzyılda kadın savaşçılar yaşamıştır. MÖ 670 yılında Amisos (Samsun) ticaret kolonisi kuran Miletoslu denizciler Yeşilırmak kıyılarına kadar uzanarak buralara sömürge kurdular. Bu sömürgelerden birisi olan Yeşilırmak’a “Iris” Çarşamba’nın güneyinde kurşunlu oymağı ile Ordu mahallesinden oluşan sömürgelerine ‘Miskire’ dediler. MÖ Vl. yüzyılda Persler’in egemenliğine girer. MÖ 63 yılında Roma İmparatorluğu’na bağlandı. Roma İmparatorluğu’nun MS 39 yılında ikiye ayrılmasından sonra Bizanslıların (Doğu Roma) egemenliğinde kalmıştır. Bu durum 1200’lere kadar devam etti. Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan Ülkesini 1185 yılında 11 oğlu arasında taksim ettiğinde yöre Rüknettin Süleyman Şah’ın payına düştü. Anadolu Selçuklu Devleti’nin dağılmasından sonra Samsun yöresinde “Canik Beyleri” adıyla yeni idari beylikler oluştu. Bunlar beş tanedir ve biri de Çarşamba havalisinde hüküm süren Taceddinoğulları’dır. Çarşamba Canik Beylerinin merkezi durumundaydı. Bu Beyliklerin en kuvvetlisi olan Taceddinoğulları ilçenin bugünkü batı yakasında bulunan Sarıcalı mahallesinde oturur ve hükmederlerdi. 1071 Malazgirt Meydan Savaşı’ndan Sonra Anadolu’ya göç eden Porsukoğulları Çarşamba’ya gelip yerleşmiş ve daha sonra bulundukları yere “Porsuk mahallesi” adı vermişlerdir. Eskiden şimdiki ilçenin yerinde Sarıcalı mahallesi ile Kuşdoğanlı köyleri bulunurdu. Burada 1370 yılında büyük bir panayır kurulmuştur. Bu panayır, çarşamba günleri kurulduğu için “Çarşamba Pazarı” denmiştir (Çarşamba ismi buradan gelmiştir). Sarıcalı ve Kuşdoğanlı’nın ilk yerleri Çepnioğulları idi. Sonradan buraya Horasan’dan Türk aileleri yerleştirilmiştir. 1428 yılında Osmanlı İmparatorluğu’na katılan Çarşamba, Yörgüç Paşa, Hoca Ali Paşa ve Hazinedaroğulları tarafından yönetilmiştir. Çarşamba’da 1700’lü yıllarda Yeşilırmak’ın batı yakasında Hristiyan mahallesi de oluşmuştur. Samsun ve çevresi 1847’deki yönetsel bölünmede Sivas eyaletinden alınarak Trabzon eyaletine verildi. 1847‘de Trabzon eyaletinin Canik livasından başka merkez livası, Batum livası Gönye, Karahisar-ı şarki olmak üzere 4 livası daha vardı. 1870 tarihli Trabzon vilayet salnamesinde Çarşamba kaza olup 119 mahallesi 9200 hanesi ve 32153 erkek nüfusu vardı. Bu nüfusu ile Çarşamba Trabzon vilayetine bağlı Canik sancağının en büyük kazasıdır. Terme, Çarşamba’ya bağlı bir nahiyedir. 1870 Trabzon Vilayet Salnamesi’ne göre Çarşamba içesinde ilçe yönetimi üç meclis tarafından yürütülüyordu bunlar;

Meclis-i idare (idare meclisi) olup başkanı, kaymakam
Meclis-i deavi (davalar meclisi) başkanı, başkadı
Meclis-i daire-i belediye (belediye idare meclisi) başkanı, belediye reisidir.
Bu idari yapılanma cumhuriyet dönemine kadar sürmüştür.

1882 Trabzon Vilayet Salnamesine göre Çarşamba Kazasının taşınmaz malları: Hükümet Konağı, 151 cami ve mescit, 1 türbe, 2 tekke, 21 çeşme, 3 hamam, 4 han, 417 dükkân, 251 değirmen, 1812 fırın, 4 fabrika, 2 köprü, 38 kilise, 13 medrese, 147 Müslüman mektebi, 3 Hristiyan mektebi, 62 Müslüman mezarlığı ve 16 Hristiyan mezarlığı idi. 1892’deki yönetsel bölümde Canik sancağı, Trabzon vilayetine bağlıydı. Bu dönemde Trabzon vilayetini; Merkez sancağı, Canik, Lazistan ve Gümüşhane sancakları oluşturuyordu. Canik sancağının toplam 6 kazası sırası ile şunlardı: Merkez, Bafra, Ünye, Fatsa, Terme ve Çarşamba. Ladik, Köprü ve Havza bu dönemde Sivas vilayeti sınırları içerisinde idi. Canik sancağı,1896 ve 1903’teki yönetsel bölünmelerde de 1892’deki konumunu korudu. Canik sancağı, II. Meşrutiyet’ten sonra Trabzon vilayetinden ayrılarak bağımsız sancak durumuna getirildi. Canik bağımsız sancağının bu dönemde; Merkez (Samsun), Ünye, Bafra, Terme, Çarşamba ve Fatsa olmak üzere toplam 6 kazası vardı. Ladik ile Köprü kazaları ise yine Sivas vilayetine bağlıydı. Canik bağımsız sancağının yönetsel konumu 1918’de de değişmedi. I. Dünya Savaşı’ndan sonra 1920 yılında Ankara Hükûmeti tarafından görevlendirilen Osman Ağa, türeyen Rumların ve Ermenilerin dağlarda teşkil ettiği çeteleri imha etmiş bölgede emniyet ve asayişi kısmen sağlamış, bundan sonra da Çarşamba’ya yerleşim için göçler başlamıştır. Çarşamba ilçesi, Trabzon iline bağlı Canik (Samsun) sancağının ilçesi olarak kurulmuş, Samsun bağımsız il olunca Samsun iline bağlı ilçe olarak yönetilmiştir.

Tarihi Eserleri

Höyükler
Tepecik: Beyyenice (İlk Tunç Çağı yerleşmesi vardır.)
Kilise Tepe: Beyyenice (İlk Tunç Çağı yerleşmesi vardır.)
Tünbü Tepe: Eynel köyü, Derelik Mahallesi (İlk Tunç Çağı yerleşmesi vardır.)

Camiler
Göğceli Camii – Çay mahallesi
Değirmenbaşı Camii – Kirazlık çay Mah. Değirmenbaşı caddesi.
Rıdvan Bey Camii – Orta Mahalle.
Yeni (Keten) Camii – Orta Mahalle.
Abdullah Paşa Camii – Sarıcalı Mahallesi.
Karagöz(Ahşap) Camii – A. Donurlu.
Zeyfelli (Mezarlık-Ahşap) Camii – YUKARI KAVACIK (Eski adı Yukarı Zeyfelli
Turgutlu (Çivisiz-Ahşap) Camii – Turgutlu.
Şeyh Habil (Çivisiz-Ahşap) Camii – Yaycılar
Helvacalı Köyü Merkez Camii – Kavakdibi
Kuşhane Köyü Camii – Kuşhane Mahallesi
Ordu Köyü Camii – Ordu Köyü

Türbeler (Tekkeler)
Abdal Tekkesi – Gülörenmahallesi
Yeşil Tekke – Dikbıyık A.Güzpınar mahallesi.
Çıban Tekkesi – Dikbıyık A.Güzpınar mahallesi.
Semayil Tekkesi – Ahubaba.
Yeşil Tekke – Beyyenice.
Ülfi Tekkesi – Karaağaç.
Sarlık Tekkesi – Sefalı.
Yel Tekkesi – Yenikaracali (Ağrı ve sızı, yel girmesi hastalığına şifa bulmak amacı ile ziyaret edildiği söylenmektedir.)
Gazi Hasan Bey Türbesi – Orduköy Mahallesi (İki kardeşi ile birlikte Orta Asya’dan savaşa geldiği, burada öldüğü ve savaşta kullandığı kılıcın türbesinde bulunduğu söylenmektedir.) Sarıtekke – Denizler (Daşlık)
Mollalı Hacıissin – Karamanlı

Doğal alanlar
Eski kent – Kilise kalıntıları – Gülören Mahallesi (5 dönüm alana yayılmış kalıntıların Bizans dönemine ait olduğu söylenmektedir).
Sivritepe’de tarihi yer altı çarşısı – Karakaya.
Göller mevkii toprak altında eski kent kalıntıları – Kürtün
Ordu kalesi – Orduköy Mahallesi.

Su değirmenleri
Su Değirmeni – Kirazlıkçay Mahallesi
Su Değirmeni – Gülören Mahallesi
Su Değirmeni – Konukluk Mahallesi.
Su Değirmeni – Porsuk Mahallesi.
Su Değirmeni – Yeşildere Mahallesi (Köyü)

Anıt Ağaçlar (Anıtlar Kurulu tarafından tescillenip koruma altına alınan ağaçlar)
Çınar Ağacı – Bafracalı Mah.
Çınar Ağacı – Çay Mah. Canlı Sk.
Çınar Ağacı – Çay Mah. (Göğceli Mezarlığı içerisinde.)
Çınar Ağacı – Kirazlıkçay Mah. Değirmenbaşı Cad. (Değirmenbaşı’ndaki meşhur değirmenin su olukları üzerindeki bu çınarın altında Arap Dede’nin mezarı bulunduğuna inanılmaktadır.)
Çınar Ağacı – Kızılot Mah.
Dişbudak Ağacı (3) – Kızılot Mah.
Meşe Ağacı – Yaycılar Mah. (Şeyh Habil Mezarlığı içerisinde).

Mağaralar
Mağara – Kestanepınar.
Mağara – Ulupınar.

Göğceli Camii
Göğceli Mezarlığı içinde yer alan cami Anadolu ahşap mimarisinin örneklerinden birisidir. 1206 yılında yapılan caminin giriş revakları 1335 yılında onarım geçirmiştir. Göğceli Camii tek bir tane çivi kullanılmadan inşa edilmiştir. Bu yüzden halkı arasında Çivisiz Camii olarak da anılır.

Tarihi Çarşamba Köprüsü
1890’lı yıllara kadar aktif olarak kullanılan köprü, Yeşilırmak’ın üzerine kurulmuştur. Tahtadan yapılmış olan köprü, zayıf yapısı nedeniyle sık sık yıkılmaktaydı. 1914 yılında köprüden geçiş ücreti 45 kuruş olmuştur.

1930 yılında Samsun gezisinde Çarşamba’yı da gezen Atatürk, ilçeye daha modern bir köprünün yapılması amacıyla zemin etüdü çalışmalarının yapılmasını onaylamıştır.[24] Köprü 1931 yılında tamamlanmıştır ve günümüzde trafiğe kapalı şekilde kullanılmaktadır.

Büyük Bedesten
Orta Mahalle sınırları içerisinde yer alan bu yapı, 1826 yılında inşa edilmiştir. İki katlıdır. İnşasından sonra kuyumcular çarşısı olarak faaliyet göstermiştir. Güneybatı ve Kuzeydoğu cephesinde olmak üzere iki girişi vardır. Orta kısmı tonozlu bir koridordan oluşmaktadır. Çarşı bugün ticari işletmelerce kullanılmakta olup bakımsız haldedir.

Tarihi Hamam
Diğer adıyla “Tarihi Gelin Hamamı”. 17. veya 18. yy. Osmanlı dönemine ait bu yapı bir camekan (soyunmalık) ve üç adet odadan oluşmakta olup odaların üstü delikli kubbelerle kaplıdır. Konumu itibarıyla merkezi bir alanda olup Yeşilırmak’ın kıyı kenarında bulunmaktadır.

Doğal Gaz Hattı
Rusya’dan denizin altından gelen Mavi Akım doğal gaz hattının karaya çıktığı yer olan Durusu Terminali Çarşamba’nın Demirli Mahallesi’ne bağlı Durusu mevkidir. İlçe 2005 yılının sonunda o zamanın Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve İtalya Başbakanı Silvio Berlusconi tarafından da ziyaret edilmiştir.

Barajlar
Yeşilırmak üzerinde kurulu bulunan 2 tane baraj vardır.

Bunlar:
Hasan Uğurlu Barajı
Suat Uğurlu Barajı
1 adet sulama barajı ile 1 adet HES yapımı devam etmektedir.
Abdal Deresi üzerinde de Gökçe Çakmak Barajı vardır.

Atatürk’ün Çarşamba’ya Gelişi

Atatürk Çarşamba’yı iki defa ziyaret etmiştir. 16.09.1924 tarihinde Samsun’a gelişlerinde Çarşamba’ya ilk ziyaretini yaptı. Bu esnada da 20.09.1924 tarihinde Samsun-Çarşamba demir yolunun temelini attı. 24.11.1930 tarihinde Çarşamba’ya ikinci kez gelen Atatürk, Türk Ocağında gençlerle bir sohbet toplantısı yapmıştır. Ayrılırken Çarşamba Türk Ocağı defterine “Çarşamba Türk Ocağı’nda tanıştığım gençlik, iftihara layıktır.” düşüncelerini yazmıştır.

Ulaşım
Hava Yolu: Karadeniz Bölgesi’nin önemli havalimanı olan Çarşamba Havalimanı, Çarşamba ovasında bulunmaktadır. Her gün düzenli uçak seferleri mevcuttur. Havalimanı’ndan Havaş ile yarım saatte Çarşamba merkeze ulaşılır.
Kara Yolu: Karadeniz Sahil Yolu Çarşamba’dan geçmektedir. Bu yol sahilde değil de biraz içlerde yapılmıştır, böylece ulaşım kolaylığı sağlanmıştır.
Demir Yolu: İlçe 1920 tarihinde yapılan ve daha sonra revize edilen kısa bir tren yoluyla Samsun’a bağlanır. Bugün bu demir yolu mevcut değildir. Ayrıca Elektronik Yüksek Mühendisi Sabahattin Çelik tarafından geliştirilen makinistsiz tren projesinin çalışmaları burada yapılması planlanmakta ve Samsun-Çarşamba arasına bir hızlı tren uygulaması düşünülmektedir.